تکمیل نساجی مقوله ای بسیار گسترده است که در هیچ کتابی نمی‌گنجد . شاید بتوان گفت که به تعداد دست اندر کاران این صنعت روشهای مختلف تکمیل نساجی وجود دارد. در این نوشته تنها اشاره ای به برخی تکمیلهای نساجی شده تا شاید چراغی برای یافتن روشهای مختلف تکمیل باشد. به دلیل تعداد بالای روشهای تکمیلی این نوشته در سه قسمت ارایه میگردد و از متخصصین محترم تقاضای یاداوری تکمیلهای مهم اشاره نشده را دارم تا با تکمیل ان مجموعه ای به روز شده از تکمیلهای نساجی صرفا جهت اطلاع متخصصین نساجی اماده گردد.
تکمیل نساجی استفاده هوشمندانه از روشهای فیزیکی و شیمیایی مختلف برای رسیدن به محصولی جدید و یا باکیفیت تر است. جهت طراحی عملیات تکمیل نیاز به شناسایی خصوصیات شمیایی و فیزیکی الیاف و بافتهای مختلف از یکطرف، تکمیلهای شیمیایی و فیزیکی از طرف دیگر و همچنین شناخت نیاز بازار و مصرف کننده ها به لحاظ ظاهری و کیفیتی دارد.
اصطلاح تکمیل شامل کلیه فرآیندهای مکانیکی و شیمیایی است که به صورت تجاری برای بهبود ظاهر، کیفیت محصول و یا ایجاد خواص جدید به کار می‌رود.
انواع تکمیل نساجی:
1 – آماده سازی قبل از عملیات اصلی، مانند سفید کردن قبل از رنگرزی
2 – بهبود مشخصه های ظاهری پارچه، مانند تثبیت ابعادی، دیپ شید، خارزنی، سمباده و…
3 – تکمیلهایی که خواصی را به پارچه اضافه می کنند، مانند ضد آب، ضد آتش، انتی باکتریال
4 – تکمیلهای مدرن و چند منظوره مانند تکمیلهای نانو و پلاسما
تکمیل در صنعت نساجی قبلاً شامل تعداد محدودی از عملیات نسبتاً ساده بود که در طول سال ها از روش های دستی تکامل یافته بودند. مهارت تکمیل کننده های انگلیسی و اسکاتلندی به طور گسترده ای شناخته شده بود و بسیاری از پارچه های بریتانیایی شهرت بالای خود را مدیون تخصص تکمیل کننده ها بودند.، هرچند هنوز مهارت در تکمیل نساجی نقش اساسی دارد ولی این کار علمی تر شده و همچنین نقش ماشین الات ویژه پررنگ تر شده است.
تکمیل نساجی مقدماتی
غالباً لازم است قبل از اعمال سایر فرآیندهای تکمیلی روی پارچه تازه بافته شده، مقداری عملیات آماده سازی انجام شود. هر گونه ناخالصی باقی مانده باید حذف شود و افزودنی هایی که برای تسهیل فرآیند تولید استفاده می شوند نیز باید حذف شوند. برای افزایش سفیدی یا آماده شدن برای اعمال رنگ ممکن است نیاز به سفید کردن باشد. برخی از پرکاربردترین فرآیندهای آماده سازی در زیر مورد بحث قرار می گیرند.
گره گیری، رفو و ترمیم – Burling and mending
اجناس بافته شده دارای نقص هستند که باید به دقت بررسی می شوند و عیوب معمولاً با عملیات دستی ترمیم شوند. گره گیری که عمدتاً روی پارچه‌های پشمی، ابریشم مصنوعی و نخی به کار می‌رود، فرآیندی است که برای از بین بردن هر گونه ماده خارجی باقی‌مانده، مانند پرزها و همچنین، هر گونه نخ آزاد، گره، و نخ دولاشده و نصفه استفاده میشود. ترمیم که اغلب برای پارچه های پشمی و پود ضروری است، عیوب مانند سوراخ یا پارگی، نخ های شکسته و نخ های تار یا پود از دست رفته را از بین می برد.
شستشو
هنگامی که بر روی پارچه خام اعمال می شود، تمیز کردن موادی را که در طول تولید نخ یا پارچه به الیاف چسبیده اند، مانند خاک، روغن، و هر گونه آهار اعمال شده روی نخ های تار برای تسهیل بافت از بین می برد.
کربنیزه کردن
شستشوی پشم ها برای اینکه برای مرحله بافندگی آماده شوند کافی نیست زیرا پشم خام چربی و خار و خاشاک به همراه دارند و برای از بین بردن آن ها باید با یک اسید قوی خار و خاشاک را هیدرولیزه کرد و در نهایت به صورت ذغال در می آید و با تکان دادن الیاف ناخالصی ها از آن جدا میشود.
کاهش وزن – Caustic Reduction
سطح الیاف پلی استر در یک حمام سود قوی از بین رفته و وزن پارچه را کاهش میابد و به آن ظاهری ابریشمی می دهد.
بلیچینگ
بلیچینگ، فرآیندی برای سفید کردن پارچه با حذف رنگ طبیعی، مانند برنزه شدن کتان، معمولاً با استفاده از مواد شیمیایی انتخاب شده بر اساس ترکیب شیمیایی الیاف انجام میشود. سفید کردن شیمیایی معمولاً با اکسیداسیون، از بین بردن رنگ با استفاده از اکسیژن، یا با کاهش، حذف رنگ با هیدروژناسیون انجام می شود. پنبه و سایر الیاف سلولزی معمولاً با پراکسید هیدروژن قلیایی گرم شده انجام می شوند.
پشم و سایر الیاف حیوانی در معرض عوامل کاهنده اسیدی مانند دی اکسید گوگرد گازی یا مواد اکسید کننده قلیایی خفیف مانند پراکسید هیدروژن قرار می گیرند. الیاف مصنوعی، زمانی که نیاز به سفید کردن دارند، بسته به ترکیب شیمیایی آنها، ممکن است با عوامل اکسید کننده یا عوامل کاهنده مختلف سفیدگری شوند. پنبه ها اغلب توسط یک سیستم مداوم تمیز و سفید می شوند.
Mercerization
مرسریزاسیون فرآیندی است که برای پنبه و گاهی اوقات برای ترکیبات پنبه برای افزایش درخشندگی (در نتیجه بهبود ظاهر)، برای بهبود استحکام و بهبود میل آنها به جذب رنگها اعمال می شود. این فرآیند، که ممکن است در مرحله نخ یا پارچه اعمال شود، شامل غوطه وری تحت کشش در محلول سود سوزآور (هیدروکسید سدیم) است که بعداً در اسید خنثی می شود. این عملیات باعث تورم دائمی فیبر می شود.
جوشاندن ابریشم – Silk boil off
عملیاتی است که سریسین را حذف می کند و ساختار پارچه ای شل تر ایجاد می کند.
آهارگیری – Desizing
این یک فرآیند اولیه است که در آن هرگونه نشاسته یا آهار در نخ ها با استفاده از آنزیم های ویژه حذف می شود.
خشك كردن
آبی که در مراحل مختلف فرآوری نساجی استفاده می شود، در پارچه ها جمع می شود و رطوبت اضافی در نهایت باید حذف شود. از آنجایی که گرمایش تبخیری پرهزینه است، در مرحله اول خشک کردن از روش های مکانیکی برای حذف حداکثر رطوبت استفاده می شود. چنین روش هایی شامل استفاده از سانتریفیوژها و روش پیوسته با استفاده از رول مکش خلاء است. سپس هر گونه رطوبت باقی مانده با تبخیر در خشک کن های گرم حذف می شود.
انواع مختلفی از خشک کن ها وجود دارد که میتوان به خشک کن ریلکس بوسیله هوای داغ، دستگاه استنترو خشک کن سیلندری اشاره نمود. از آنجایی که خشک شدن بیش از حد ممکن است زیر دست سختی ایجاد کند، دما، رطوبت و زمان خشک شدن نیاز به کنترل دقیق دارد.
شستشوی آنزیمی – Enzyme wash
این یک فرآیند شستشو است که از یک محلول مبتنی بر سلولز استفاده می کند تا ظاهری به پارچه شسته شده با سنگ یا اسید شسته شود. انجام این کار روی پارچه راحت تر از سنگ شویی یا اسید شویی است. انجام این کار روی سطح پارچه را بسیار نرم می کند. این شستشو همچنین می تواند رنگ پارچه را از بین ببرد.
در این قسمت تکمیل نساجی مقدماتی عنوان گردیده و در ادامه در دو قسمت بعدی تکمیل نساجی مختلف جهت بهبود ظاهری، تکمیلهای مختلف جهت ایجاد خواص جدید و تکمیلهای مدرن ارایه خواهند شد. قسمت بعدی را میتوانید از اینجا مطالعه بفرمایید.
